Op zaterdag 9 november werd de Kristallnacht, die in de nacht van 9 op 10 november 1938 uitbrak, herdacht.

Gerrit van den Nieuwendijk, Hans de Roo en Ellen van Atten lazen zelf geschreven gedichten voor.

Hoor ze marcheren
zie hun verbeten koppen
harde blikken

Nu durven ze wel
anarchisten en communisten
al uitgerookt,
wij moeten verdelgd worden

Wat te doen in een land
waar alle waarden met
voeten vertrapt worden
waar de meest smerige leugens
over ons worden uitgestrooid
waar we dagelijks worden
beschimpt, belasterd,
geterroriseerd.

Hoe is het mogelijk dat een
overheid een volk oplegt
dat wij anders zijn
dat wij een bedreiging zijn
voor de wereld

Wij zijn net als de meeste
andere mensen die net
als ons in vrede willen leven
geloven dat een wereld
mogelijk is waar een ieder
tot zijn en haar recht kan komen.

Nu is dat hier, Hitler Duitsland,
onmogelijk
De terreur regeert
de leugen triomfeert

Wij zitten in de val
en komen hier niet uit.

– Gerrit van den Nieuwendijk 2019 –

---

Onmiddellijk na de moordaanslag op een Duitse diplomaat
start de SA als bruinhemdbende hooligans zonder hart
wraakcampagnes tegen Joden met oproep tot geweld.

In de nacht naar tien november brak in Duitsland én Oostenrijk
geregisseerde volkswoede uit. Gewelddadig straatgepeupel
richt op grote schaal aan joods bezit vernielingen aan.

Winkelruiten, ruiten van bewoonde huizen, stuk voor stuk
aan gruzelementen. Meubilair kapotgeslagen. Synagogen in
lichterlaaie. Ravage, ook op joodse begraafplaatsen.

Bij duizenden worden Joden opgepakt. Gedeporteerd naar
strafkampen onder moorddadig regime.
Zwijgt het buitenland? De vluchtelingenopvang wordt in
Nederland door de regering drastisch begrensd.

Vijf jaar na naziterreur met steeds angstaanjagender
discriminatie wierp sinds 1933 zijn schaduw naar Kristallnacht vooruit.
Vandaag de dag betekent herdenken opnieuw denken:
hoe geweld ontstaat, waartoe het leiden kan.

– Hans de Roo –

---

Meer dan glas
De angst tussen haar tanden
knarst harder dan het glas
onder haar voeten
In de koude hand van moeder
balt zij haar drijvende knuist

De kinderen waar ze gisteren mee speelde:
vandaag vreemden
En op straat klinkt een lied dat
zij niet mee kan zingen,
niet kan overstemmen

Geluidsgolven breken tegen haar borst
Hartslag ontregelt. De wereld. Chaos,
waarin het ritme van de marcheerders
met onverwachte precisie
het kind tussen de ogen raakt
met scherpe messen

Waar licht aan het plafond hing,
gaapt nu een gat naar boven:
grauwe sterrenhemel,
zonder slaap, zonder dromen
Matrassen met ruggen tegen de muur
Gesloten ogen. Het kind ruikt rook

Vuur
Overal vuur

Het smeult na waar wetteloze wolven
hun vette vingers drukten op Thora-rollen
Herschreven boeken slaan
de grond weg onder haar voeten
Het kind is offer, lam voor de slacht
Melk wordt met haar bloed opgedronken
Druiven worden gebroken voor zure wijn

Onder de stampende laarzen
breekt meer dan glas

Op het perron staat een moeder
met lege handen

De trein rijdt

Het kind zwaait en vangt scherven

– Ellen van Atten –

Op 18, 19 en 21 november aanstaande worden in Zaandam en Koog aan de Zaan 49 struikelstenen onthuld. Tijdens een korte ceremonie worden de namen en levensgeschiedenissen voorgelezen van de mensen voor wie een steen onthuld wordt. Daarna wordt het zand weggeveegd en kan een steentje – bloemen worden nooit gelegd op Joodse ‘graven’ – bij de struikelstenen worden gelegd.  

U bent van harte uitgenodigd daarbij aanwezig te zijn.  

In Zaanstad zijn inmiddels 40 struikelstenen geplaatst.  Nu komen daar 49 stenen bij. De Werkgroep Struikelstenen Zaanstad streeft ernaar dat in 2020 alle omgebrachte Zaans-Joodse inwoners worden herinnerd door middel van deze gedenktekens.   

De struikelstenen worden gemaakt door de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Het door hem opgezette project loopt al vanaf 1994. Sindsdien legde hij verspreid over Europa tienduizenden Stolpersteine, zoals de struikelstenen in het Duits heten. Demnig heeft ze zo genoemd, omdat je er over struikelt in je hoofd en je hart, en je moet buigen om de tekst op de stenen te kunnen lezen. Passanten worden als het ware uitgenodigd om even stil te staan bij de aangeboden informatie. 

Op de gedenktekens (10 x 10 cm.) worden, in een messing plaatje, onder meer de naam, geboortejaar en overlijdensdatum van het slachtoffer aangebracht. De struikelstenen krijgen vervolgens een plek in het trottoir bij de voormalige woningen van de slachtoffers.    

Van de bijna driehonderd Joden die begin 1942 woonden in het gebied dat nu Zaanstad is, stierven ruim 170 personen een voortijdige dood, vrijwel allen in Auschwitz of Sobibor. Van hen heeft het merendeel geen graf. Aangezien een mens pas is vergeten als zijn/haar naam vergeten is, wil de werkgroep de namen van alle omgekomen Zaanse Joden zichtbaar maken. Daarmee ontstaat een gebroken namenlint door de stad: een monument dat de herinnering aan de weggevoerde Zaanse Joden levend houdt.   

De realisatie van het project Struikelstenen wordt mogelijk gemaakt door bijdragen van vele particulieren en onder andere de volgende fondsen: 

Honig Laan Fonds, Associatie Uitvaartfonds, Bredenhofstichting, P.M. Duyvis fonds, Jacob Stinsfonds, Gerrit Blaauwfonds.  

 De onthullingen vinden plaats op de volgende dagen:   

Op maandag 18 november worden op 4 adressen in Zaandam 11 struikelstenen onthuld.  

10.00 uur: 4 stenen bij Gedempte Gracht 95 (ter hoogte van Rozengrachtsteeg) voor de familie Drilsma 

10.25 uur: 2 stenen bij Gedempte Gracht 83 voor Jacob Speijer en Jetje Koster  

10.50 uur: 4 stenen bij Gedempte Gracht 16 voor de familie Vet  

11.30 uur : 1 steen bij Hogendijk 66 voor Elsje de Jong-Lelie
 

Op dinsdag 19 november worden op 11 adressen in Zaandam 25 struikelstenen onthuld. 

10.00 uur: 2 stenen bij Zuiddijk 37 voor het echtpaar Spiegel 

10.30 uur: 1 steen bij Burcht 4 voor Josephina Jacobs-Kater en 4 stenen bij Burcht 2 voor de familie Levy-Weiss

11.00 uur tot 11.45:
1 steen bij Beethovenstraat 3 voor Josef Levy 

3 stenen bij Beethovenstraat 4 voor het echtpaar Herzfeld-Rollmann en Adolf Frankenstein 

3 stenen bij Beethovenstraat 7 voor familie Jäger 

2 stenen bij Beethovenstraat 8 voor Zacharias Pilichowski en Walter Abraham 

4 stenen bij Beethovenstraat 15 voor de familie Littwitz en Jacob Rosenthal 

12.30 uur: 3 stenen bij Zuiddijk 34 voor de familie de Kromme  

12.50 uur: 1 steen bij Zuiddijk 46A voor Helene-Krieg 

13.20 uur: 1 steen bij Burgemeester van der Stadtstraat 108 voor Artur Geisenheimer 

 

Op donderdag 21 november worden op 1 adres in Koog aan de Zaan en 3 adressen in Zaandam 13 struikelstenen onthuld. 

10.00 uur: 7 stenen op de Lagendijk , westkant naast  ingang van Tate&Lyle, Koog aan de Zaan voor de  familie Brilleslijper-Zilverberg 

11.00 uur: 1 steen bij Gerda Brautigamstraat 8 (voorheen Anna Paulownastraat 17A) Zaandam voor Kathe Bernstein 

11.15 uur: 3 stenen  bij Wilhelmina Druckerstraat 10 (voorheen Emmastraat 28) Zaandam  voor de familie de Levie-Bernstein 

11.50 uur: 2 stenen bij Westzijde 108A voor de familie Geisenheimer 

 

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de Werkgroep Struikelstenen Zaanstad,  

leonore.verburg@gmail.com 

Op 4 mei waren negen huizen opengesteld om bezoekers kennis te laten maken van de Joodse geschiedenis van het huis.

In veel gevallen ging het om Joodse families, die huis en haard moesten verlaten en verruilen voor een Amsterdamse huisvesting, wat later een tussenfase bleek te zijn op weg naar Westerbork en de vernietigingskampen in het Oosten.

Tragische verhalen werden verteld door nazaten of bewoners of anderen die zich in de geschiedenis van het huis en de familie hebben verdiept.

In de afgelopen jaren was er al veel belangstelling voor deze activiteit van de Zaankanters, 340 bezoekers in 2017 en 300 in 2018.

En nu in het derde jaar, ondanks de mindere weersvooruitzichten een onverwacht groot bezoekersaantal van 540. Uitschieters waren vooral de huizen die voor het eerst meededen;

Stationsstraat 82, waar dokter de Leeuw woonde en werkte en waar zijn zoons het verhaal vertelden en Prins Hendrikstraat 139 waar Geertje Pel een Joodse baby verborg. In het laatste huis vertelden Bettina Drion en Hans van den Pol het verhaal, waarover zij al eerder een boek schreven. De meeste huizen konden drie keer worden bezocht rond de middag.

Ook koffiezaak Halte 20 aan het Zuideinde bracht veel mensen op de been met meer dan 100 bezoekers bij twee bijeenkomsten!! Het koffiebusje met kogelgat en het bezoek aan de zolder waar zich het drama afspeelde trok veel aandacht.

Volgend jaar, 75 jaar na de bevrijding, zal weer worden gezocht naar nieuwe huizen, maar ook de ‘oude adressen’ zullen weer zoveel mogelijk worden opengesteld.

Gisteren vond de herdenking op de Joodse begraafplaats plaats.
Zaan TV maakte er een verslag van die u HIER kunt bekijken.