Korte geschiedenis van het (Stedelijk) 4 en 5 mei Comité Zaanstad.
Met een in de gemeenteraad breed aangenomen motie in mei 1980 begon de vorming van een Zaans 4 en 5 mei Comité. Omdat de herdenkingen prima verzorgd werden in de deelgemeenten lag het accent hier meer op het vieren van Bevrijdingsdag en vooral het streven naar een jaarlijkse vrije dag op die 5e mei. Het comité heette dan ook in die tijd ‘Stedelijk comité voor 5 mei gemeente Zaanstad’. Ook de Tweede Kamer werd over die Zaanse politieke keuze geïnformeerd. Het college van Zaanstad volgde niet het voorbeeld van Koog/Zaandijk om ambtenaren op 5 mei vrij te geven maar volgde de richtlijn van Binnenlandse Zaken dat ééns in de 5 jaar te doen. Voor het te vormen comité werd door de gemeente wel direct een subsidie ter beschikking gesteld van 15.000 gulden.
De motie had een aanleiding: Zaanstad kende in de voormalige gemeenten vanaf de jaren na de oorlog al veel herdenkingen en initiatieven voor monumenten. In de archieven zijn hier en daar nog teksten met betrekking tot herdenken en vieren terug te vinden. Vooral Koog/Zaandijk heeft nog materiaal. Daar heeft lang het comité ‘Hollands Vlag’ bestaan, dat elk jaar bewoners en scholen opriep deel te nemen aan stille tochten en kransleggingen. Al heel lang is er de stille tocht naar de monumenten en het gezamenlijk bijeenkomen in het Kogerpark. Overal proberen de comités de jeugd erbij te betrekken en in toespraken de betekenis van de oorlogservaringen te verbinden aan de oorlogen, belangrijke gebeurtenissen of personen van dat moment. Vietnam, de drie van Breda en Nelson Mandela zijn daar voorbeelden van. Eind jaren ’80 werd er zelfs een lied geschreven door Han van de Maasden waarbij muziek gecomponeerd werd door Jan Pasveer. Dit lied werd bij alle herdenkingen ten gehore gebracht:
‘Samen’
Kom maak saam een goed begin
zet je voor de ander in.
Wees niet uit op meer gewin,
reik elkaar de hand.
Voorwaarts samen met elkaar,
voor zo’n kracht wijkt elk gevaar.
Vrede wordt dan eindelijk waar,
reik elkaar de hand.
Geen verschil van blank of zwart,
niemand blijft er meer apart.
Voor ons geldt alleen het hart,
reik elkaar de hand.
Maak gewoon een eigen kring,
pak een hand, sta op en zing.
En breng zo verandering,
reik elkaar de hand.
Als voor mensen wereldwijd,
de weg zo naar de vrede leidt.
Ja, dan komt de nieuwe tijd,
reik elkaar de hand.
Dus wij moeten allemaal,
voortgaan met dit ideaal.
Straks komt dan de zegepraal,
reik elkaar de hand.
Ook later in 1995, 50 jaar de oorlog componeerde Jan Pasveer nog een Cantate ten behoeve van de herdenkingen.
In 1975 was er een gezamenlijke herdenking van comités en gemeente op 4 mei waar zowel de toenmalige burgemeester R. Laan jr. sprak als oud burgemeester van Zaandam W. Thomassen. Namen die steeds terugkeren in de gemeentelijke archieven bij de wensen om meer aandacht te besteden aan de herdenkingen en vieringen zijn die van Jan Kee, Jan Brasser, B. Wickenhage, J. Nieuwenhuijse, G. Blees en C. Blom. Uit die periode stamt ook het boekwerk over het Zaans verzet van de Zaanlands Lyceum leraren J.J. ’t Hoen en J.C. Witte: Zet en tegenzet (1975). Ook toen was er de wens om meer gezamenlijk te herdenken, want er waren flink wat groepen die jaarlijks apart aandacht vroegen voor activiteiten op 4 en 5 mei, zoals; Vrienden 40-45; Comité Zaans Verzet; Contactgroep Zaanstreek-Waterland; Verzetsgepensioneerden; Comité 5 mei viering; Vereniging Vrienden Stichting 40-45; 4 mei Comités in ‘oude’ gemeenten; Antifascisme Comités Zaandam en Krommenie; stop de neutronenbom; st. Hoekmanfonds; Zaans Vrouwenverzet en de Zaandamse gemeenschap. Deze groepen verzochten de raad in die tijd om onder leiding van de burgemeester een breed comité te vormen, met vertegenwoordigers van hen. Uiteindelijk gebeurde dat ook op 2-12-1980 waarbij wethouder Theun van Dam voorzitter werd met ambtelijke ondersteuning. Een bestuurlijke verantwoordelijkheid! Inmiddels is er sprake van een geschiedenis van meer dan 35 jaar. Ook de 4 mei Comités namen met één afgevaardigde deel aan het werk van dit Stedelijk 4 en 5 mei Comité Zaanstad.
In de archieven van de gemeente Zaanstad zijn vooral veel activiteiten, die in de loop der jaren werden uitgevoerd, terug te vinden. Vooral de periode vanaf de oprichting in 1980 tot de uitbesteding van het ‘herdenkingswerk’ in 1988 was een gemeentelijk gecoördineerde aangelegenheid. Aanvankelijk kort onder voorzitterschap van Theun van Dam was het voornamelijk wethouder Ton Brinkman, die in de jaren tachtig en negentig het Comité aanvoerde, tot 2009. Wim Nieuwenhuijse volgde Brinkman op waarna raadslid Els Veenis-Kaak, toen al geruime tijd lid van het Comité, de taak van voorzitter overnam tot najaar 2015. In het comité zaten aanvankelijk dus vertegenwoordigers van de genoemde Zaanse organisaties en politieke partijen. Bij vervanging werd later niet meer gekeken naar de oude achterban maar vooral naar betrokkenheid bij het werk van het Comité.
In de dossiers is zichtbaar dat het Comité vooral een stimulerende functie had. Aan de wijk- en buurtverenigingen van de verschillende stadskernen werd gevraagd activiteiten te organiseren, waarvoor door het Comité subsidie werd gegeven. Ook de organisatie van o.a. antiracisme exposities, de aanschaf van boekjes voor de jeugd over de oorlog van de Anne Frankstichting, het draaien van films In Drieluik, boottochtjes, muziekuitvoeringen en lezingen werden bekostigd. Ook scholen die een bezoek wilden brengen aan oorlogs- en verzetsmusea en de erebegraafplaats konden rekenen op financiële steun. Opmerkelijk is dat in de beginfase op 5 mei de bejaarden in de verschillende tehuizen een plantje of gebakje kregen. Interessant was dat zowel een expositie tegen apartheid in Zuid Afrika werd gehouden , als dat de bejaarden een Kaaps! viooltje ontvingen, via de gemeentelijke plantsoenendienst. In 1983 werd een start gemaakt met de herdenking van de oorlog bij het Zaandamse Verzetsplantsoen door eerst te verzamelen in de Bullekerk, waar een toespraak en koorzang was georganiseerd en vervolgens via de Westzijde naar het Verzetsplantsoen werd gelopen, onderweg ook bloemen leggend bij het Hannie Schaft monument, het monument op de Wilhelminabrug en de fusilladeplaats aan de Prins Hendrikkade. Als gevolg van de steeds ouder wordende deelnemers is de wandeling nu ingekort.
Te lezen is eveneens dat in de periode voorafgaand aan eerste pogingen tot oprichting van een stedelijk Comité, al in 1975, 30 jaar na de Bevrijding, het bevrijdingsvuur uit Wageningen werd opgehaald met een auto, waarna vanaf de Hempont atleten van AVZaanland en Lycurgus het vuur naar de stad brachten. Een activiteit die in 2015 door het Stedelijk 4 en 5 mei Comité Zaanstad werd herhaald. De fakkel werd nu door 40 atleten van dezelfde verenigingen in Wageningen ontvangen uit handen van de enthousiaste burgemeester Geke Faber, om deze in de nacht naar Zaandam te brengen, om daar, begeleid door voertuigen van ‘Keep them rolling’, op het feestelijke Hembrugterrein de fakkel weer aan de burgemeester te overhandigen. Vanaf het Hembrugterrein waar muziek en sprekers waren werd het vuur naar de voormalige zaangemeenten gebracht, waar ook bevrijdingsactiviteiten waren georganiseerd.
De laatste jaren is ook samenwerking met de Joodse Gemeente Noord Holland geïntensiveerd. Zo wordt de Holocaustherdenking op 27 januari en de 4 mei herdenking bij het Joods Monument op de Joodse begraafplaats gezamenlijk met hen, basisschool de Dijk-Oost en het 4 en 5 mei comité Zaanstad georganiseerd.
5 Mei werd vroeger nadrukkelijker gevierd met o.a. een ontvangst van het voormalig verzet op het gemeentehuis, muziekevenementen in alle hoeken van de gemeente, foto-expo’s en het uitdelen van plantjes aan alle bejaarden in tehuizen. In 1988 werd vanuit het Comité een start gemaakt voor de aandacht aan de Zaanse monumenten. Een boekje met bijbehorende werkbladen, waarin achtergronden en feiten over de monumenten beschreven waren, werd onder redactie van Rob Vreeken geschreven voor de schooljeugd. Dat initiatief werd herhaald in 1998, voorzien van gewenste aanvullingen. In zekere zin vormde dat boekje de opmaat van het bijzondere project Monumenten Spreken van o.a. Merel Kan en Robert van Tellingen, waarbij over 28 Zaanse monumenten korte documentaires werd gemaakt, waarin getuigen indrukwekkende persoonlijke verhalen vertellen over de achtergronden van de verschillende monumenten. Die documentaires werden voorzien van lesmateriaal om zowel in de bovenbouw van het basisonderwijs als de onderbouw van het voortgezet onderwijs te kunnen gebruiken. Deze documentaires en het lesmateriaal, afgerond in 2016, zijn eenvoudig beschikbaar gemaakt via deze website, onder het kopje Monumenten Spreken. De Zaanse dichterskring e.a. schreven in 2015, 70 jaar na de bevrijding een speciale poëziebundel: Voor Monumenten Spreken, gedichten bij de 28 Zaanse Oorlogsmonumenten.
Het 4 en 5 mei Comité Zaanstad heeft voor de periode 2016-2020 een activiteitenplan opgesteld met diverse te ondersteunen of te initiëren activiteiten die gaan uitmonden in weer een grote 5 Mei-viering in 2020!
Juni 2016, Zaanstad
Heeft u aanvullingen op bovenstaande dan vernemen wij dat graag van u via info@4en5meizaanstad.nl
