Speech uitgesproken door wethouder Sanna Munnikendam

425 gulden. 

Dat was volgens de nazi’s de inboedel waard van Bernhard en Leentje van Hoorn. 

Geroofd uit hun woning aan de Doniastraat in Zaandam die ze in januari 1942, net als alle andere Joden in Zaandam moesten verlaten. 

Bernard en Leentje kwamen via Amsterdam in Westerbork terecht. Van daaruit werden ze met hun twee kinderen op transport gezet richting Auschwitz. Bernhard en zijn 15-jarige zoon Aaron moesten onderweg  uitstappen en werden tewerkgesteld in werkkampen in Opper-Silezië. Ze kwamen op een onbekende plaats in Midden-Europa om het leven. Moeder Leentje en de 10-jarige Sara mochten niet uitstappen en kwamen op 3 september 1942 in Auschwitz aan, waar ze meteen na aankomst werden omgebracht.  

Ruim driekwart eeuw later zijn Bernard, Leentje, Aaron en Sara van Hoorn  weer terug in  Zaanstad. Dankzij de struikelstenen die vorige maand zijn gelegd ter hoogte van hun voormalige woning. 

Struikelstenen met daarin hun namen gegraveerd. 

Een idee van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. 

Hij noemt ze zo omdat je erover struikelt met je hoofd en je hart, en je moet buigen om de tekst te kunnen lezen. 

Niet alleen voor de familie Van Hoorn, maar voor alle 177 weggevoerde en omgekomen Zaanse joden worden dit jaar en komend jaar struikelstenen gelegd. Dankzij bijdragen uit de hele Zaanse samenleving.  

Een prachtig initiatief dat mooi en confronterend is. Mooi omdat de struikelstenen zorgen dat er voor elk slachtoffer een fysieke herinnering is. Confronterend omdat ze het gruwelijke lot van zoveel Zaankanters zichtbaar maken. Maar die confrontatie is er een die we niet uit de weg mogen gaan. Want dit is iets wat we nooit mogen vergeten.  

Hier in Assendelft komen géén struikelstenen, want hier woonden geen Joodse gezinnen die zijn weggevoerd en zijn omgekomen. Hier overleefden juist veel joden. Als onderduiker. Toch eiste de oorlog ook hier zijn tol. Het stille verzet van veel Assendelfters was niet zonder gevaar, verraad lag op de loer.  Zestien inwoners van Assendelft overleefden de oorlog niet. Hun namen staan op het (dit) monument bij de Sint-Odolphuskerk. Een monument met dezelfde functie als de struikelstenen: dat we niet vergeten.  

‘Een wereld zonder geheugen heeft geen toekomst’, aldus de tekst op het monument. En zo is het.  

We kunnen niet vaak genoeg struikelen over de herinnering aan die vijf donkere jaren waarin vrijheid en democratie plaatsmaakten voor discriminatie, uitsluiting en vernietiging. We kunnen niet vaak genoeg stilstaan bij de waarde van de vrijheid om te kiezen.  

Dit jaar vieren we dat het 100 jaar geleden is dat het algemeen kiesrecht werd ingevoerd, voor mannen én vrouwen. 

 Daar was veel strijd aan voorafgegaan, ook hier in de Zaanstreek. 

Al in 1910 werd in de gemeenteraad van Zaandam een motie ingediend om de regering op te roepen een einde te maken aan de “toestand van onmondigheid waarin een zoo groot deel van het Nederlandsche volk verkeert”. Vanaf 1911 gingen Zaanse vrouwen met de barricades op met de “Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht”. 

De vrijheid om te kiezen.  

Aan dat zwaarbevochten recht kwam op 10 mei 1940 abrupt een eind. De vrijheid om te kiezen werd in één klap om zeep geholpen. Door een systeem dat mede dankzij dat kiesrecht aan de macht was geholpen. Maar vervolgens zorgde dat er niets meer te kiezen viel. 

Hoe lastig we het soms ook vinden om onze keuze te maken als er binnenkort weer verkiezingen zijn, wie even terugdenkt aan die vijf donkere jaren, of even om zich heen kijkt in deze soms chaotische wereld, die beseft wat een groot goed het is dat er iets te kiezen valt. 

 De vrijheid om te kiezen is ook de vrijheid om van mening te verschillen. Jij mag een mening hebben, maar de ander ook.   

Want dat is de kracht  van democratie. Dat je vol vuur jouw idee mag verdedigen, dat je daarover mag discussiëren met mensen die precies het tegenovergestelde willen. Dat je elkaar stevig de maat mag nemen en dat de vonken van een debat af mogen vliegen. Zolang we maar niet vergeten dat die ander ook een mens is met recht op zijn mening.   

Want hoe vervelend die andere mening soms ook kan zijn, zonder die andere mening is er geen vrijheid om te kiezen. Juist in tijden waarin de politieke standpunten soms ver uit elkaar liggen en we soms verhit tegenover elkaar staan in de politieke arena, is het van belang het recht op die andere mening te erkennen, is het van belang naar elkaar te blijven luisteren, elkaar te blijven zien als mens, niet alleen als tegenstander die bevochten moet worden. Of erger, als iemand die er niet mag zijn.  

Bij de vrijheid van kiezen hoort de erkenning dat er meer meningen zijn, de bereidheid om verder te kijken dan het eigen gelijk en de kracht om soms water bij de wijn te doen en compromissen te durven sluiten.  

Bij de vrijheid van kiezen hoort ook het erkennen van de stem van de minderheid, hoe afwijkend ook.  

Bij de vrijheid van kiezen hoort, om met de woorden van Kamervoorzitter Arib te spreken, dat je in staat bent om in de schoenen van een ander te gaan staan, dat je in staat bent met de ander begaan te zijn.   

Al weer bijna 75 jaar mogen we nu genieten van die vrijheid om te kiezen. Laten we samen ons best doen om dat zo te houden.  

Zodat we nooit meer nieuwe struikelstenen hoeven te leggen. Zodat we nooit meer nieuwe oorlogsmonumenten hoeven op te richten.