Speech 3 mei 2019
Onlangs mocht ik in de Bullekerk een toespraak houden op Holocaust Memorial Day.
Ik begon met de schokkende resultaten van een onderzoek van 1Vandaag in samenwerking met het Centraal Joods Overleg en JMW Joodswelzijn.
Zo schokkend dat ik ze hier nog een keer herhaal.
Eén op de twee mensen met een Joodse achtergrond voelt zich niet vrij om in Nederland openlijk Joods te zijn!
Van de ondervraagden past 43 procent zijn of haar uiterlijk of kleding soms aan om te voorkomen dat ze als jood herkend worden. Ze dragen dan bijvoorbeeld een pet over hun keppeltje. Uit angst voor antisemitische opmerkingen, intimidatie of erger.
De sentimenten die leidden tot de grootste misdaad uit de 20e eeuw bestaan nog steeds. En worden steeds openlijker geuit.
Dat is onbestaanbaar.
De keppeltjes die hier vanochtend worden gedragen, moeten overal gedragen kunnen worden. Zonder angst.
In een stad die in de Tweede Wereldoorlog als eerste Judenfrei gemaakt werd, mogen we niet accepteren dat er ook maar één Joodse Zaankanter is die zich niet vrij voelt om zijn of haar Joodse achtergrond te laten zien.
Daarom is het ook zo belangrijk dat we niet vergeten wat er is gebeurd met de 177 Joodse Zaankanters die de oorlog niet hebben overleefd en die we hier vandaag herdenken.
Daarom is het zo belangrijk dat we niet vergeten wat in die vijf donkere jaren met hen gebeurde, wat een systeem dat vrijheid en democratie inruilde voor discriminatie, uitsluiting en vernietiging aanrichtte in hun levens.
Een systeem dat een genadeloos precieze administratie bijhield van zijn vernietigingsdrift.
Alles werd keurig opgeschreven en gearchiveerd.
Zoals dit bedrag:
425 gulden.
Dat was volgens de nazi’s de inboedel waard van Bernhard en Leentje van Hoorn.
Geroofd uit hun woning aan de Doniastraat 30 in Zaandam die ze in januari 1942, net als alle andere Joden in Zaandam moesten verlaten.
Bernard en Leentje kwamen oorspronkelijk uit Amsterdam en waren in 1923 getrouwd. Ze verhuisden in 1932 met hun kinderen Aaron en Sara naar Zaandam, vanwege Bernards werk als ‘koekbakker’ bij Hille’s beschuitfabriek.
In januari 1942 verhuisden ze verplicht terug naar Amsterdam, om van daar uit in Westerbork te belanden
Op 31 augustus 1942 werd het gezin op transport gezet richting Auschwitz. Bernhard en zijn 15-jarige zoon Aaron behoorden bij de jonge mannen die onderweg gedwongen werden uit te stappen. Beiden werden tewerkgesteld in werkkampen in Opper-Silezië en kwamen op een onbekende plaats in Midden-Europa om het leven.
Moeder Leentje en de 10-jarige Sara mochten niet uitstappen en kwamen op 3 september 1942 in Auschwitz aan, waar ze meteen na aankomst werden omgebracht.
De herinnering aan hun levens mag niet beperkt worden tot één dag per jaar. Daarom is het zo goed dat de namen van Bernhard, Leentje, Sara en Aaron sinds vorige maand te lezen zijn op de struikelstenen die zijn geplaatst ter hoogte van hun voormalige woning.
Struikelstenen met daarin hun namen gegraveerd.
Een idee van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig.
Hij noemt ze zo omdat je erover struikelt met je hoofd en je hart, en je moet buigen om de tekst te kunnen lezen.
Niet alleen voor de familie Van Hoorn, maar ook voor de families Littwitz, Pais, Knopf, Van Thijn, Meijer, Verdoner zijn al struikelstenen gelegd in Zaandam, net zoals voor de familie Cohen in Koog en de familie De Jong in Wormerveer.
Maar het blijft niet bij deze families. Dankzij bijdragen uit de hele Zaanse samenleving worden dit jaar en volgend jaar struikelstenen gelegd voor alle 177 weggevoerde en omgebrachte Joodse inwoners van Zaanstad.
Een prachtig initiatief, dat mooi en confronterend is.
Confronterend omdat ze het gruwelijke lot van zoveel Zaankanters zichtbaar maken. Maar die confrontatie is er een die we niet uit de weg mogen gaan.
Want dit is iets wat we nooit mogen vergeten.
We kunnen niet vaak genoeg struikelen over de herinnering aan die vijf donkere jaren.
Om ons scherp en alert te houden op signalen en uitingen van discriminatie en antisemitisme die ook vandaag de dag helaas nog regelmatig de kop op steken. En die we niet mogen accepteren!
Maar de struikelstenen zijn vooral ook een mooi initiatief.
Mooi omdat de struikelstenen zorgen dat er voor elk slachtoffer een fysieke herinnering is.
Mooi omdat deze 177 Zaankanters zo letterlijk terugkeren naar de plek waar ze ooit een normaal leven leiden zoals ieder van ons.
Mooi omdat deze 177 Zaankanters daardoor voor altijd letterlijk in ons midden zijn.
Want dat is waar ze horen.
In ons midden.
Voor altijd.
