De Werkgroep Struikelstenen Zaanstad wil in 2019 en 2020 alle Zaanse Joden die omkwamen tijdens de Tweede Wereldoorlog gedenken met een struikelsteen. Daarvoor is een aanzienlijk geldbedrag nodig. De werkgroep roept belangstellenden daarom op om één of meer struikelstenen te adopteren of op een andere manier financieel bij te dragen.
Van de bijna driehonderd Joden die begin 1942 woonden in het gebied dat nu Zaanstad is, stierven er 171 een voortijdige dood, vrijwel allen in Auschwitz of Sobibor. Van hen heeft het merendeel geen graf. Aangezien een mens pas is vergeten als zijn/haar naam vergeten is, wil de werkgroep de namen van de omgekomen Zaanse Joden zichtbaar maken. Dat kan door struikelstenen te plaatsen bij de huizen waar zij tot 1942 woonden. Met die stenen zal een gebroken namenlint door de stad ontstaan: een monument dat de herinnering aan de weggevoerde Zaanse Joden levend houdt.
Enkele leden van de weggevoerde gezinnen keerden na de oorlog terug. De werkgroep wil ook voor deze gezinsleden, 13 in totaal, een struikelsteen plaatsen, om op die wijze het weggevoerde gezin te herenigen.
Om de productie en plaatsing van de gedenktekens te bekostigen, zoekt de Werkgroep Struikelstenen Zaanstad donateurs. Een Zaanse struikelsteen adopteren kan door overmaking van €150,- per exemplaar. Uiteraard is het ook mogelijk een kleinere bijdrage te geven. Donaties zijn welkom via bankrekening NL32 INGB 0005 0783 64 van het 4 en 5 mei comité Zaanstad (onder vermelding van ‘Actie Struikelstenen’). Ook de gemeente Zaanstad en diverse fondsen is om een bijdrage gevraagd.
De Zaanse struikelstenen worden gemaakt door de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Het door hem opgezette project loopt al vanaf 1994. Sindsdien legde hij verspreid over Europa tienduizenden Stolpersteine, zoals de struikelstenen in het Duits heten. Demnig heeft ze zo genoemd, omdat je er over struikelt in je hoofd en je hart, en je moet buigen om de tekst op de stenen te kunnen lezen. Passanten worden als het ware uitgenodigd om even stil te staan bij de aangeboden informatie.
Op de gedenktekens (10 x 10 cm.) worden, in een messing plaatje, onder meer een naam, geboortejaar en overlijdensdatum van het slachtoffer aangebracht. De struikelstenen krijgen vervolgens een plek in het trottoir bij de voormalige woningen van de slachtoffers.
Op 14 januari 1942 kregen de Joodse inwoners van Zaandam opdracht van de Duitse bezetter om binnen drie dagen naar Amsterdam te verhuizen. De buitenlandse Joden in de stad, merendeels mensen die na 1933 gevlucht waren voor het nationaalsocialistische regime in Duitsland, moesten naar kamp Westerbork. De getroffenen dienden vrijwel al hun bezittingen achter te laten, als prooi voor de nazi’s.
Zaandam was de eerste Nederlandse gemeente die Judenrein werd gemaakt. In de maanden daarna ontdeed de bezetter met hulp van de Nederlandse overheid en politie ook de andere Zaangemeenten van hun Joodse inwoners.
Zij die na de bevrijding in mei 1945 terugkeerden uit het concentratiekamp of van hun onderduikadres troffen lege of door anderen bewoonde huizen en een verwoeste Zaandamse synagoge aan. Het was een schaars restant van het bloeiende Joodse leven dat voor de oorlog bestond. De mensen die dat leven kleurden, verdwenen echter voor altijd in de geschiedenis.
