Protest tegen tewerkstelling in Duitsland

19b_1Nederlandse militairen die in het begin van de Tweede Wereldoorlog tegen de Duitse invaller hadden gevochten, mochten aanvankelijk gewoon naar huis. Maar in april 1943 kregen ze een bevel: alle 300.000 soldaten moesten zich melden. De Duitsers wilden deze soldaten gebruiken voor de Arbeitseinsatz, de verplichte tewerkstelling in de Duitse oorlogsindustrie.

In Overijssel brak protest uit en een grote staking volgde. De staking sloeg over naar andere delen van het land en was massaal in steden als Eindhoven, Leeuwarden en Arnhem. In de Zaanstreek werd onder meer het werk neergelegd bij blikfabriek Verblifa in Krommenie.

De Duitse vergeldingsactie

Als antwoord op deze staking sloegen de Duitsers in Krommenie hard terug. Vier arbeiders werden meteen terechtgesteld. Tien andere arbeiders werden opgepakt en weggevoerd. Van hen kwam slechts de helft levend terug.

Deze herdenkingssteen met de namen van de omgekomen medewerkers van Verblifa N.V. is op 17 augustus 1946 opgericht. In 1970 gaf de Gemeenteraad van Krommenie, op verzoek van Verblifa, toestemming om de steen te verplaatsen naar de Zuiderhoofdstraat, naast nr. 141.

De staking bij blikfabriek Verblifa was een van de vele stakingen tijdens de bezetting. De bekendste daarvan is de Februaristaking in 1941. Tijdens de bezetting zijn er nog meer stakingen geweest.

Verblifa april/mei stakingen 1943

Het waren een serie spontane stakingen in Nederland uit protest tegen de bekendmaking van 29 april 1943 dat Nederlandse militairen (ongeveer 300.000) zich moesten melden voor krijgsgevangenschap. De staking was een van de grootste acties tegen de Duitse bezetter in WOII.

Op het monument in de Hoofdstraat bij de kerk in Krommenie staan 16 Zaanse stakers. Vier van hen werden bijna standrechtelijk geëxecuteerd.

“Het Polizeistandgericht van het SS und Polizeisicherungsbereich Noord-Holland heeft den eersten Mei 1943 te Amsterdam de hierna genoemde Nederlandsche onderdanen ter dood veroordeeld:

1. Johan van Lemmeren, geboren den 15en November 1902 te Amsterdam, woonachtig te Krommenie.

2. Gerard Wiersma, geboren den 12en Februari 1905 te Amsterdam, woonachtig te Krommenie.

3. Theodorus Rijkhoff, geboren den 11en Juni 1914 te Assendelft, aldaar woonachtig.

4. Hendrik Blank, geboren den 4en November 1888 te Krommenie, aldaar woonachtig.

De veroordeelden zijn des middags van den 30sten April 1943 in de Vereenigde Blikfabrieken te Krommenie in staking gegaan. Het standrechtdecreet was hun bekend. Desondanks hebben zij het werk niet hervat, doch verder gestaakt. Ook hebben zij na de aanmaning het werk onmiddellijk te hervatten, in de staking volhard. Bovendien hebben zij actie gevoerd voor de stakingsbeweging. De vier vonnissen werden door middel van de kogel voltrokken in het huis van bewaring aan de Weteringsschans in Amsterdam.”

Later werden zij gecremeerd in Driehuis (Velsen). De as-bussen zijn naar Duitsland gestuurd en nooit meer terug gevonden.

De op de steen genoemde omgekomen Verblifa-medewerkers zijn:

FABRIEK KROMMENIE

G. van ’t Veer 6 oct. 1942 Oud 25 jaar
H. Blank 2 mei 1943 Oud 54 jaar
J.A. van Lemmeren 2 mei 1943 Oud 40 jaar
Th. Rijkhoff 2 mei 1943 Oud 29 jaar
G. Wiersma 2 mei 1943 Oud 38 jaar
K. Oosthuizen 26 sept. 1943 Oud 43 jaar
K. van Veen 10 juli 1944 Oud 23 jaar
W. van ’t Veer 20 febr. 1945 Oud 33 jaar
W.J.P. van Duyn 23 mei 1945 Oud 32 jaar
G.G. Mastenbroek 1 juni 1945 Oud 46 jaar
J. Bierman 4 maart 1945 Oud 29 jaar
H.L. Heij 3 mei 1945 Oud 30 jaar
G.J. de Wit 5 jan. 1945 Oud 45 jaar
J.S. de Gorter onbekend Oud 25 jaar
M. Nordheim onbekend Oud 26 jaar
H. Stodel onbekend Oud 33 jaar

Fabriek UTRECHT

K. Mekking 7 maart 1943 Oud 36 jaar
F.A. Baars 12 febr 1943 Oud 19 jaar
J. den Duyn 7 mei 1944 Oud 21 jaar
P. Verhoef 7 juli 1944 Oud 24 jaar
Optekamp 8 maart 1945 Oud 19 jaar

Fabriek DELFT

W.B. Zwenne 5 sept. 1944 Oud 55 jaar

Fabriek HILLIGERSBERG

P de Geus 14 mei 1940 Oud 21 jaar
J. Pelk 17 aug. 1943 Oud 24 jaar

Fabriek DORDRECHT

J.W. Addiks 12 mei 1940 Oud 69 jaar

Bekijk hier de documentaire die Monumenten Spreken maakte naar aanleiding van dit monument.