Aanslag op twee verraders

Begin 1945 pleegden leden van de Zaanse illegaliteit kort na elkaar aanslagen op twee ‘foute’ Nederlanders. Op 31 januari werd Fred ‘Bulletje’ Kater, bijna achttien jaar oud en de zoon van een banketbakker op de Gedempte Gracht, bij de Burcht doodgeschoten. Door hem in de gaten te houden ontdekte het verzet dat hij een informant van de Sicherheitspolizei (Sipo) was. In de nabijgelegen De Savornin Lohmanstraat werd NSB-er en Onderluitenant der Staatspolitie F.D. Willemsen geliquideerd. Dit was een voorzorgsmaatregel omdat de ondergrondse het vermoeden had dat hij de makers van het illegale blad Strijd had ontmaskerd en zou verraden aan de Duitsers.

Grootscheepse razzia in Oost-Zaandam

Op de ochtend van 6 februari 1945 laat Höhere SS- und Polizeiführer Hanns Albin Rauter met een honderd man sterk commando van de Grüne Polizei en de Feldgendermerie een razzia uitvoeren. Ook Willi Lages is hierbij aanwezig. De buurt tussen de Bloemgracht en de Prinsenstraat wordt hermetisch afgesloten en zorgvuldig uitgekamd. Alle woningen werden grondig doorzocht op de aanwezigheid van wapens, materiaal voor het vervaardigen van illegaal drukwerk en mensen die deelnamen aan het verzet of zich onttrokken aan de Arbeitseinsatz. Een groep van 500 mensen – mannen, vrouwen en kinderen – was inmiddels uit hun huizen naar de Burcht gedreven. ’s Middags rond twee uur mocht iedereen naar huis. Behalve een groep van honderd jonge mannen. Zij werden van de Burcht per schip naar Amsterdam vervoerd waar ze in een loods aan de Handelskade werden opgesloten. Een deel van hen werden twee weken later per trein naar het Duitse Ruhrgebied vervoerd, waar de Duitsers ze inzetten voor het maken van loopgraven en het opzetten van tankversperringen.

Een fusillade als signaalfunctie

Om een signaal naar de Zaanse bevolking af te geven en uit vergelding werden tien mannen, die twee weken eerder voor verzetsactiviteiten waren opgepakt, vanuit het Huis van Bewaring aan de Weteringschans in Amsterdam op transport gezet naar de Burcht in Zaandam. De tien verzetsmannen werden in een halve cirkel geplaatst, hun gezicht naar de Sipo-Wachzug, het executiepeloton, gericht. Dit peloton bestond zowel uit Duitsers als Nederlanders. Voordat Kommandofuhrer J.F. Stöver de verzetsmannen de reden van de terechtstelling kon uitleggen haalden de Nederlanders in het executiepeloton de trekker van hun stengun over. Ze hadden die op het verzet buitgemaakt. De verzetsmannen kwamen door een ware kogelregen om het leven.

De dans ontsprongen

Sommigen hadden dit keer geluk. Zoals de verzetsmensen die zich verborgen in de R.K. Sint Bonifaciuskerk aan de Oostzijde. In gebouw ‘De Volksbond’, schuin tegenover de kerk zat de zetterij van ‘De Typhoon’, de illegale Zaanse krant die het jaar daarvoor was opgericht. Ook de zetterij werd niet ontdekt.

(‘De Typhoon’ is na de Tweede Wereldoorlog verder gegaan als dagblad en heet tegenwoordig Noordhollands Dagblad/Dagblad voor de Zaanstreek).

De gefusilleerde mensen waren:

Jan Bakker	Amsterdam	Johan de Jonge	Amsterdam
Stephanus J.P.Bakker	Amsterdam	Jan Overeem	Amsterdam
Catrinus Douma	Slootdorp	Johannes Ruijter	Amsterdam
Jacob I. de Haan	Amsterdam	Gerrit C. Stapel	Amsterdam
Jan D. Janssen	Hilversum	Gerardus J. van Wetering	Amsterdam

Bekijk hier de documentaire die door Monumenten Spreken is gemaakt naar aanleiding van dit monument.