Scherven doorbreekt één van de laatste taboes WOII
Kinderen van ‘foute Nederlanders’ hebben jarenlang gezwegen over het verleden van hun ouders. Of doen het nog. Over dit laatste taboe gaat het boek Scherven van de Zaanse auteur Bettina Drion.
Tijdens de druk bezette bijeenkomst in De Fabriek presenteerde auteur Bettina Drion haar boek Scherven. Het was een indringende bijeenkomst waar naast de hoofdpersonen uit het boek en veel belangstellenden ook Paul Brood, Hoofd publicaties van het Nationaal Archief en Cuny Holthuis-Buve, voorzitter van Stichting Werkgroep Herkenning, aanwezig waren. De laatste organisatie verleent ondersteuning aan nazaten van foute Nederlanders.
Geen schuld, wel gestraft
In Scherven staan kinderen van foute Nederlanders centraal. Vaak zijn ze nog erg jong als de oorlog eindigt. Of zelfs nog niet eens geboren. Ze hebben geen benul van, laat staan schuld aan, de keuzes van hun ouders, maar worden na de oorlog wel keihard afgerekend op het verleden van hun vader en moeder. Meteen na de bevrijding moeten hun ouders naar interneringskampen en komen deze kinderen in pleeggezinnen of op straat terecht. Vaak worden hun moeders kaalgeschoren, terwijl het meestal alleen de vader was die koos voor het nationaalsocialisme. Daarbij komt nog de afkeer van de overige Nederlanders die zich na de oorlog op deze kinderen wreken. Dit alles leidt tot het verstoppen en wegstoppen van het familieverleden. In Scherven vertellen nazaten van foute Nederlanders op een persoonlijke en indringende manier hun aangrijpende levensverhaal.
Nog steeds een taboe
Vaak zwijgt de familie. Zowel de ouders als de kinderen zelf. Schaamte, gevaar voor uitstoting en loyaliteit naar vader en moeder spelen hierbij een grote rol. Tot vandaag toe. Op Grimbert Rost van Tonningen na wil niemand met zijn of haar echte naam in het boek. Eén geïnterviewde trekt zich op het laatste moment terug en één wil een aantal mogelijke herkenbare feiten over haar vader eruit hebben. En dat 68 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog. Nog niet zo lang geleden leidt een voorgenomen toespraak van Rost van Tonningen in een synagoge en tijdens een 5 mei herdenking tot flinke ophef. Louter en alleen om zijn achternaam en de daden van zijn ouders. Terwijl hij zelf van jongs af aan de politieke denkbeelden en de daden van zijn ouders in de oorlog verwerpt. ‘Mijn moeder was politiek zo maf als een ketel’, zegt hij in het boek.
Kleinkind gefusilleerde NSB’er
Bettina Drion ontdekt zestien jaar geleden dat haar opa een gefusilleerde NSB’er is. Ze weet dat haar grootvader in de oorlog is omgekomen, maar denkt tot 1996 dat hij een slachtoffer van de nazi’s is. Haar vader houdt het al die tijd verborgen om zijn kinderen niet met het verleden van zijn eigen vader te belasten. Tegelijkertijd is er ook bij hem altijd de angst dat het ontdekt wordt. Als zeer getalenteerde jonge voetballer presteert hij in een wedstrijd zelfs bewust ondermaats als hij een bekende scout van Ajax langs de lijn ziet staan. Bang dat de Amsterdamse club zijn gegevens natrekt en het verleden van zijn vader ontdekt. Hij houdt zich ook op andere gebieden op de vlakte en gedraagt zich tot 2011 bewust onopvallend.
Van Porselein tot Scherven
Tien jaar nadat Bettina Drion hoort dat haar opa fout was besluit zij het verhaal op papier te zetten. Ze interviewt haar vader op verschillende manieren om het verborgen verleden op te halen. Hij heeft zijn jeugdherinneringen tot en met de oorlog volledig verdrongen en stukje bij beetje komen flarden herinneringen weer naar boven. Uiteindelijk schrijft Drion daar de roman Porselein over. Na de publicatie in 2011 krijgt ze heel veel reacties van mensen die hetzelfde hebben meegemaakt als haar vader en zijzelf. Ze besluit daardoor om ook haar volgende boek aan het onderwerp te wijden. Dit keer met het non-fictieboek Scherven.
Doorbreken van het zwijgen
Zwijgen en vooral de stap om het te doorbreken, of juist niet, is de rode draad van Scherven. Voor Grimbert Rost van Tonningen is er geen keuze. Zijn naam is te bekend en zijn moeder weigert een andere naam voor hem als een schooldirecteur dat voorstelt. Anderen zwijgen of willen anoniem blijven. En dit laatste brengt automatisch de angst met zich mee dat het foute verleden ontdekt wordt. Dit geldt ook voor de vader van Bettina Drion. Hoewel het onderzoek naar het verleden vaak confronterend is, wil hij toch dat het gepubliceerd wordt. Sinds die dag is hij een ander mens geworden. Hij is vrolijker, meer open en tijdens de presentatie van Porselein houdt hij zelfs onverwacht een toespraak.
Twee miljoen nazaten foute Nederlanders
Hoewel Drion het niet met zoveel woorden zegt, komt uit de interviews naar voren dat het doorbreken van het zwijgen voor veel opluchting zorgt. Dan blijken deze nazaten helemaal niet alleen te staan. Verre van dat. Paul Brood, hoofd publicaties van het Nationaal Archief nam het eerste exemplaar van Scherven in ontvangst. Hier liggen ook 500.000 dossiers van collaborateurs in het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR). Een rekensom met dit aantal komt uit op ongeveer anderhalf tot twee miljoen nazaten van foute Nederlanders. En dat is niet de enige verademing, want daarnaast reageert de omgeving meestal positief op de ‘coming out’.
Pageturner
Scherven krijgt veel aandacht in de landelijke en regionale media. Het Noordhollands Dagblad noemt het boek in de recensie ‘zo echt en indringend, een pageturner’. En dat is bijzonder voor een non-fictieboek met zo’n zwaar onderwerp. Bettina Drion hierover: ‘Het is mooi dat het boek met dit thema veel aandacht krijgt in de pers. Ik hoop hiermee mijn steentje bij te dragen aan het doorbreken van één van de laatste taboes rondom de Tweede Wereldoorlog.’
Scherven kost € 16,95 en is verkrijgbaar bij de boekhandel en bol.com.
Uitgeverij Marmer, 185 blz.