December 2019

Jaarlijks herdenken wij in Zaanstad de slachtoffers van de Tweede wereldoorlog, omdat zij hun leven vaak op jonge leeftijd offerden voor onze vrijheid of slachtoffer werden van dictatuur. Al sinds 1946  is dat een traditie, die in stand moet worden gehouden omdat er helaas elke keer weer een praktijk opduikt in binnen- en buitenland van racisme en discriminatie, maar ook het uithollen van de democratie. In de voormalige dorpen en Zaandam werden daartoe comités opgericht om de herdenkingen te organiseren.

Toen ook de Bevrijding werd gevierd op 5 mei is de organisatie daarvan door het Comité opgepakt. Dat komt de laatste jaren vooral neer op een vijfjaarlijks feest o.a. met het ophalen van het bevrijdingsvuur door Zaanse atleten uit Wageningen.

Ons comité probeert het herdenken te koppelen aan opnieuw zichtbaar worden van discriminatie, nu niet alleen tegen Joodse mensen, maar ook moslims. Marokkaanse landgenoten worden bijvoorbeeld tot in het parlement gestigmatiseerd, alleen op basis van crimineel gedrag van een kleine minderheid. Historici geven aan dat ook de Joodse stigmatisering op die manier is getolereerd en tot op de dag van vandaag aan de orde is. Het signaleren en tegengaan van die ontwikkelingen van intolerantie is één van onze kerntaken. Daarbij richten wij ons vooral op jongeren onder andere door lessen op basisscholen te verzorgen met gebruik van de documentaires ‘Monumenten Spreken’ over geadopteerde oorlogsmonumenten. Daarmee wordt ook het initiatief van een aantal Zaankanters om 28 documentaires te maken gehonoreerd. Scholen hebben de 28 monumenten inmiddels geadopteerd en leggen er jaarlijks bloemen. Aan de schoolherdenkingen wordt door het comité veel aandacht besteed; leerlingen kennen dan de achtergrond van het monument, lezen zelfgemaakte gedichten voor en luisteren naar korte informatie van bv raadsleden en bestuurders van andere organisaties, die zich richten op herdenkingen. De koppeling naar het onrecht in deze tijd, waarin oorlog, discriminatie om het geloof, vervolging en moord nog altijd het dagelijks nieuws bepalen, is daarbij essentieel.

Ons eerste activiteitenplan verscheen in 2016 en daarin sloten we aan op de visie van het Nationaal Comité 4 en 5 mei: het levend houden van de geschiedenis van bezetting, onderdrukking, vervolging en moord in de jaren 40-45 door te herdenken en te leren van die geschiedenis en het vieren van de bevrijding, omdat vrijheid niet vanzelfsprekend is.

De in dit activiteitenplan geformuleerde taken motiveren ons ook de komende vijf jaar:

• Het organiseren/ondersteunen van herdenkingen in Zaanstad op 4 mei en andere data. Daarbij proberen we de herdenkingsdata meer te spreiden in de tijd om zoveel mogelijk ruimte te geven aan het bijwonen ervan door andere organisaties.
• Bevorderen dat scholen gebruikmaken van de documentaires over de monumenten en stimuleren dat meer scholen monumenten adopteren, soms is een monument al  door drie scholen geadopteerd!
• Het zelf met een team van lesgevers verzorgen van lessen met behulp van de documentaires.
• Het 5-jaarlijks organiseren van een Bevrijdingsfestival in Zaanstad op 5 mei, gekoppeld aan het ophalen van het Bevrijdingsvuur uit Wageningen.
• Samenwerken met of ondersteunen van andere organisaties, die zich inspannen voor:

• • recht doen aan de geschiedenis van oorlog en onrecht, o.a. de Joodse geschiedenis
  • bescherming van mensenrechten,
  • bestrijding van racisme en discriminatie
  • hulp aan mensen in nood.

• Het stimuleren van het verspreiden van Zaanse informatie over de oorlogsgeschiedenis via onze website www.4en5meizaanstad.nl en onze Nieuwsbrieven. Daarnaast wijzen wij op andere bronnen waaronder www.joodsmonumentzaanstreek.nl
• Het verzorgen van meer informatie over de personen die op onze oorlogsmonumenten staan. Voor een viertal monumenten is dat nu reeds het geval en zichtbaar gemaakt op onze website. Door een naam aan te klikken is meer over de achtergrond van een slachtoffer te vinden.

Ook nieuwe initiatieven zijn onderdeel geworden van onze taken.

• Het ondersteunen van de werkgroep Open Joodse Huizen en Huizen van Verzet die in 2020 voor de 4^e keer het openstellen van huizen met informatie over de Joodse geschiedenis en het Zaans verzet organiseert.
• Het ondersteunen van de werkgroep struikelstenen, die zorg draagt voor documentatie, financiering en plaatsing van meer dan 170 struikelstenen in de Zaanstreek in 2019 en 2020
• De jaarlijkse organisatie van de Februaristakingherdenking op 26 februari bij het Zaantheater.
• Het jaarlijks herdenken van Holocaust Memorial Day op de Joodse Begraafplaats op 27 januari en de Kristallnacht op 9 november.
• Het ondersteunen van de plaatselijke 4 mei comités bij het zoeken naar versterking, vooral van jeugdige stadgenoten en vertegenwoordigers uit het onderwijs.

Daarnaast willen we ons nog steeds sterk maken voor het in oude glorie herstellen van de Synagoge aan de Gedempte Gracht en het benutten van de synagoge voor multiculturele en samenbindende activiteiten. De Joodse geschiedenis van de Zaanstreek en de tegenwoordige inwoners hebben daar recht op.

Jaarlijks publiceren wij een overzicht van alle (school) herdenkingen bij de geadopteerde monumenten. Inmiddels is dat overzicht aan uitbreiding toe met informatie over wie daar bloemen leggen, welke vergunningen daarvoor nodig zijn en welke beveiliging noodzakelijk is. Ook de inzet van gastdocenten wordt daarin aangegeven.

Ook het meer zichtbaar maken van ‘verborgen’ monumenten vinden we een zinvolle zaak. Na al eerder een bord buiten het oude schoolgebouw in Zaandijk over de geschiedenis van Juf Jansma te hebben aangebracht zijn ook bordjes met informatie verschenen over monumenten binnen gebouwen van De Doopsgezinde Vermaning in Zaandam (Geertje Pel), het Zaanlands Lyceum (omgekomen docenten en Joodse leerlingen) en Tate & Lyle in de Koog (omgekomen personeelsleden in het verzet).

Ontwikkelingen

Landelijk, maar ook plaatselijk, vinden discussies plaats over nieuwe vormen van herdenken en het verbreden van aandacht voor vredeswerk in onze tijd. Nieuwe vormen hebben betrekking op de rituelen van de jaarlijkse 4 mei herdenkingen. Daarbij willen we dat jongeren steeds meer een centrale rol gaan spelen en ook de muziek en eigen inbreng anders ingericht kan worden. Ouderen of hun nakomelingen blijven ook verhalen van vroeger doorgeven. Dat verzamelen van verhalen is een nieuw thema aan het worden, al een tijd uitgevoerd door de Zaanse verhalenbank.

Inhoudelijk wordt gesproken over extra aandacht voor de betekenis van verzet en de positie van nieuwe groepen, waaronder veteranen, maar ook andere groepen van onze bevolking, ingegeven door de geschiedenis van de slavernij en de rol vaan het verzet in Nederlands-Indië ten tijde van de Japanse bezetting.

Als discriminatie, respect en tolerantie aan de orde zijn bij het herdenken dan gaat het ook om de betrokkenheid van andere groepen in onze multiculturele samenleving, waar bijvoorbeeld Turken, Marokkanen en vluchtelingen al zo lang deel van uit maken. Ons comité zal ook met die groepen in overleg gaan om na te gaan op welke wijze wij van betekenis kunnen zijn voor hen. Onze mogelijkheden als vrijwilligersorganisatie zijn daarbij qua tijd en menskracht wel beperkt.

In 2019 werd voor het eerst door ons comité de herdenking van de Februaristaking georganiseerd, nadat de gemeente Zaanstad dat jarenlang heeft gedaan. Nieuwe taken kosten veel tijd en daarom willen we bij nieuwe vragen vooral nagaan welke ondersteuning we kunnen geven zonder de organisatie daarvan zelf ter hand te nemen.

75 jaar bevrijding in 2020 is voor ons een nieuw hoogtepunt. Samen met de jongerenorganisatie RAAZ ontwikkelen we een groot feest op de Rozengracht, zoveel mogelijk in samenwerking met andere Zaanse culturele en educatieve organisaties, waaronder de activiteiten in de Bullekerk. Het vergroten van de bekendheid met de betekenis van vrijheid staat centraal.

Dat Vrijheid niet vanzelfsprekend is en dat Respect, Tolerantie en Democratisch handelen daarbij kernbegrippen zijn. Die begrippen zijn in dictatoriaal geregeerde landen ver te zoeken. Maar ook in ons land is het vaak niet veilig voor mensen met een onderscheidende religie of seksuele geaardheid. Dat gebrek aan tolerantie is een belangrijk onderwerp in de scholen als wij de films over de geschiedenis van de oorlog, discriminatie en intolerantie op scholen draaien. Discussies over het vluchtelingenvraagstuk toen en NU, maar ook pesten in de klas zijn dan onderwerpen die aan de orde komen.

Betrokkenheid van andere organisaties

Bij het tot stand komen van ons vorige 5 jaren activiteitenplan, op basis waarvan de gemeente ons jaarlijks subsidie verleend, hebben wij onderstaande instellingen gevraagd mee te denken en dat gaan we nu ook weer doen.

Gesprekspartners:

• Raadsleden en kabinet Gemeente Zaanstad
• Historische Verenigingen van de voormalige dorpen.
• Joods Monument Zaanstreek
• Sociaal/Culturele instellingen, waaronder Zaans Museum, Fluxus, Bureau Discriminatiezaken, Bibliotheek, Zaantheater, Vluchtelingenwerk Zaanstreek en Amnesty International Zaanstad.
• Contactgroep Voormalig Verzet Zaanstreek-Waterland
• Werkgroepen en fondsen, w.o. Hannie Schaft Werkgroep en het Hoekmanfonds.
• Organisaties van andere belangengroepen, waaronder Jongerenorganisaties.

Communicatie

Het communiceren met deze instellingen, jongeren en ouderen is in dit verband een belangrijk thema; vooral bij het bereiken van jongeren is de wijze van communiceren essentieel aangezien zij van nieuwe media veel meer gebruik maken dan bv. van kranten en dergelijke. Onze webpagina zal dan ook niet voldoende zijn, evenals het bereik van onze Nieuwsbrief. Facebook, Instagram en andere kanalen zullen actief moeten worden benut. Bij de organisatie van het grote 5 meifeest 2020   is de inzet van nieuwe media vereist als we het een groot succes willen laten worden.

Werkwijze vaststellen van het voorliggende Concept activiteitenplan, dat is vastgesteld inde Comitévergadering van 25 september 2019.

1. Reacties worden gevraagd van bovengenoemde instellingen gedurende maand oktober.
2. Inbreng van de instellingen worden besproken in Comitévergadering van 11 december 2019.
3. Het nieuwe activiteitenplan wordt begin 2020 definitief vastgesteld. Omdat het om een plan gaat, kunnen tussentijds door het Comité aanvullingen of wijzigingen worden aangebracht.

 

Overzicht data herdenkingen bij de Zaanse oorlogsmonumenten

12 januari            Juf Jansma in Zaandijk (Het Schatrijk)

14 januari            Plaquette Zaanlands Lyceum

27 januari           Holocaust Memorial Day, o.a. op de Joodse Begraafplaats (De Dijk West)

09 februari        Fusillade hoek Prins Hendrikkade/Burcht (De Voorzaan)

20 februari           Overlijden Geertje Pel –Groot in Ravensbrück (Westerkim)

26 februari           Februaristaking Zaandam (De Dijk Oost)

08 maart                Westzijdemonument Hannie Schaft.(int vrouwendag) (Hannie Schaft)

10 maart              Fusillade bij de Bernhardbrug (Zuiderzeecollege)

April -Mei               Schoolherdenkingen bij monumenten; data  jaarlijks nader te bepalen.

15 april                 Fusillade spoorbrug Wormerveer (De Tamarinde)

04 mei                  Herdenking Joodse begraafplaats (14.00 u)

04 mei                  Dodenherdenkingen in Zaandam – Krommenie – Koog/Zaandijk – Westzaan – Wormerveer – Assendelft

13 september       Fusillade Leeghwaterweg (Michael College)

11 oktober            Fusillade Gemeentehuis W’veer aan de Zaanweg  (Saenstroom)

09 november       Kristallnacht herdenking (Filmfabriek)

17 december       Fusillade bij Van Gelder, Zaandijkerweg in Wormerveer (de Werf)

Dit overzicht wordt jaarlijks geactualiseerd en gecompleteerd met monumentenfoto’s, adopties en betrokken instanties. Veel data worden jaarlijks nader ingevuld vanwege sabbat, vakantie of weekend.