ACTIVITEITENPLAN
Uitgangspunt voor het werk van ons 4 en 5 mei Comité Zaanstad* is de visie van het Nationaal Comité 4 en 5 mei om de geschiedenis van bezetting, onderdrukking, vervolging en moord in de jaren 1940-1945, levend te houden door te herdenken en te vieren en te leren van de geschiedenis. En die geschiedenis vooral te ‘vertalen’ naar de gevolgen van onderdrukking, vervolging en moord in onze tijd. Verschillende vormen van racisme en de vluchtelingenstroom in deze tijd naar Europa en onze stad, zijn daar voorbeelden van.
Dat het al ruim 70 jaar vrede is in ons land willen we aan de orde blijven stellen door
- De mensen die hun leven verloren in de strijd voor vrijheid en gerechtigheid, als gevolg van vervolging en moord, jaarlijks te herdenken op 4 mei.
- De Bevrijding op 5 mei te vieren, omdat dit alleen kan in vrijheid.
- De jongere generaties, met behulp van documentaires en geschiedenislessen over de ‘persoonlijke’ achtergrond van monumenten, kennis te laten maken met de oorzaken van onderdrukking en rechteloosheid in de jaren ‘40 – ’45, en die feiten te vertalen naar wat nu gebeurt in oorlogsgebieden, onder de paraplu van jaarthema’s als ‘Vrijheid is niet vanzelfsprekend’ en ‘Geef vrijheid door’.
Het eerste punt, het herdenken bij de vele monumenten heeft ook in de Zaanstreek een ruime jaarlijkse traditie. Het 4 en 5 mei Comité Zaanstad heeft ook als centrale functie de herdenkingsactiviteiten van de 4 mei comités in de stadskernen te ondersteunen.
Het tweede punt, het vieren van de Bevrijding, kent de laatste jaren minder traditie in de Zaanstreek. Landelijk zijn er de festivals en één keer in de vijf jaar is er sprake van een Nationale Feestdag en is iedereen vrij. Door het Nationaal Comité 4 en 5 mei wordt geijverd voor een jaarlijkse vrije dag. Grotere centraal georganiseerde activiteiten in de Zaanstreek ontbreken veelal. In 2015 was er een geslaagd initiatief met een 5 mei viering in héél Zaanstad. Hoogtepunt was de aankomst van het Bevrijdingsvuur op het Hembrugterrein, dat ‘s nachts in Wageningen door hardlopers van de atletiekverenigingen Zaanland en Lycurgus was opgehaald en vervolgens over de dorpen werd verspreid. Dat succes vraagt minimaal om herhaling bij een volgend lustrum in 2020, maar het 4 en 5 mei Comité Zaanstad vindt het ook een uitdaging om na te gaan welke activiteiten een jaarlijkse viering van de Bevrijding in Zaanstad kunnen ondersteunen.
Het derde punt, het leren van de geschiedenis, heeft dankzij de indrukwekkende documentaires van Monumenten Spreken de laatste jaren een nieuwe impuls gekregen. De traditie van het speciale boekje met Zaanse monumenten voor de schooljeugd is vervangen door deze nieuwe persoonlijke documentaires en lesbrieven over de Zaanse monumenten. We kunnen de jeugd nu beter laten zien welk onrecht toen het dagelijks leven in de Zaanstreek in zijn greep had en met behulp van de lesbrieven leren begrijpen dat wat er ‘vandaag’ gebeurt in bijvoorbeeld het Midden Oosten en delen van Afrika een gevolg is van datzelfde onrecht en gebrek aan respect voor anders denken. Het is een opdracht aan het 4 en 5 mei Comité Zaanstad om in de bovenbouw van het basisonderwijs en de onderbouw van het Voortgezet Onderwijs de betrokkenheid bij de geschiedenis van deze monumenten te vergroten. Adoptie van monumenten door scholen is daarbij van belang.
Wanneer de documentaires over de monumenten jaarlijks rond 4 mei op scholen worden vertoond en met behulp van het aangeleverde lesmateriaal worden besproken dan is één van onze doelstellingen bereikt. Hier ligt ook een opdracht voor de 4 mei comités die binnen het 4 en 5 mei Comité Zaanstad zijn verenigd. Zij verzorgen al vanaf het einde van de oorlog de jaarlijkse herdenkingen in de voormalige gemeenten waaruit Zaanstad is gevormd en bevorderen nu ook de samenwerking met de scholen. Een goede mogelijkheid om de relatie tussen 4 mei comités en scholen te verstevigen is een vertegenwoordiger van de ‘plaatselijke’ scholen in die comités op te nemen of bij het herdenkingswerk te betrekken.
Scholen zijn de belangrijkste doorgevers van de geschiedenis en daar kan gestructureerd en onafhankelijk gesproken worden over de relatie met het onrecht van vandaag en de wijze waarop dat onrecht moet worden bestreden. Dat vraagt om betrokken docenten en ondersteuning vanuit het 4 en 5 mei Comité Zaanstad. Samen kunnen wij ‘bewaken’ dat de achtergronden van de monumenten elk jaar onderwerp van gesprek blijven. Gemotiveerde Zaankanters staan klaar om de scholen bij deze lessen te ondersteunen.
In ieder geval zal het 4 en 5 mei Comité Zaanstad zorg blijven dragen voor duidelijke en actuele informatie over herdenkingen en vieringen via zijn website. Daarnaast zorgt het voor een overzicht van de monumenten, adopties en data waarop herdenkingen plaatsvinden en wie daarbij betrokken zijn.
Samenvattend zijn de kerntaken van het Comité
- Ondersteuning van de organisatie van herdenkingen in Zaanstad op 4 mei en op andere data.
- Bevorderen dat scholen gebruikmaken van de documentaires over de monumenten met het daarbij gemaakte digitale lesmateriaal en stimuleren dat scholen nog niet geadopteerde monumenten adopteren.
- Het 5-jaarlijks, de eerstvolgende keer in 2020, organiseren van een festival in Zaanstad op 5 mei, gekoppeld aan het ophalen van het Bevrijdingsvuur uit Wageningen.
- Samenwerken met andere organisaties, die zich inspannen voor bescherming van mensenrechten, bestrijding van racisme en discriminatie en opvang van mensen in nood.
- Het verder ontwikkelen van de website www.4en5meizaanstad.nl door publicaties van actuele gebeurtenissen en informatie over de geschiedenis van de oorlog in de Zaanstreek en de achtergrond van de Zaankanters die op de monumenten staan.
Het Comité zal daarnaast keuzes maken uit activiteiten die geheel of gedeeltelijk tot stilstand zijn gekomen, maar die nog altijd leven onder de Zaankanters. Vooral het lot van de omgekomen Joodse inwoners van Zaanstad blijft vragen om aandacht. Dus volop steun voor het plan de Synagoge aan de Gedempte Gracht in Zaandam in ere te herstellen.
Voorbeelden van mooie gerealiseerde projecten zijn:
- de brug met Joodse sterren, een ontwerp van Simon Sprietsma, in samenwerking met Sjoerd Soeters, als onderdeel van de vernieuwing van de Gedempte Gracht, voor de Synagoge.
- de tekst van Jacob Israël de Haan op de zitbank voor de Synagoge aan de Gedempte Gracht op initiatief van het Bureau Discriminatiezaken.
Plannen van het Comité, in samenwerking met andere organisaties, zijn:
– Het organiseren van een jaarlijkse Zaanse herdenking in het kader van de internationale Holocaust Memorial Day op of rond 27 januari, de dag van de bevrijding van Auschwitz.
– Het steunen van het vernieuwen van de door Pim Ligtvoet en Erik Schaap ontwikkelde website www.joodsmonumentzaanstreek.nl
– Het organiseren van een Zaanse tentoonstelling in 2020: “De Tweede Wereldoorlog in 100 voorwerpen “.
– Het steunen van het initiatief van het Zaantheater om na de 4 mei herdenking
om 21.00 u een voorstelling in het kader van Theater Na de Dam te programmeren.
– Het zorgdragen voor een overzicht van relevante herdenkingsdata en andere informatie met betrekking tot de oorlogsmomenten in de Zaanstreek. Mogelijk gepubliceerd in een herdenkingskalender en voorlopig als bijlage gevoegd bij dit activiteitenplan.
– Het herdenken van de Kristallnacht op 9 november.
– Het organiseren van een (jaarlijks) 5 meifeest, ter versterking van de relatie tussen 4 en 5 mei, want herdenken en vieren horen bij elkaar.
– Het in overleg verzorgen van informatiebordjes op gebouwen waarbinnen plaquettes of herinnerings- teksten aanwezig zijn, voorbeelden daarvan zijn:
- De plaquette voor Geertje Pel in de Vermaning aan de Westzijde,
- De plaquette voor de omgekomen leerkrachten en leerlingen van het Zaanlands Lyceum,
- De plaquette voor de omgekomen medewerkers van De Bijenkorf (Tate & Lyle) in Koog aan de Zaan,
- De namen van omgekomen Joodse Zaankanters in het Stadhuis,
- Het monument op de Joodse begraafplaats aan de Westzanerdijk.
Initiatieven die sluimeren, maar in dit verband opnieuw ondersteund kunnen worden zijn:
- Het organiseren van open Joodse huizen en huizen van Verzet op 4 en 5 mei
- Het aangeven van het woonhuis van Walraven van Hall aan de Westzijde.
- Het realiseren van ‘Stolpersteine’, de zgn. struikelsteentjes, in de Zaanstreek
- Het inventariseren van persoonlijke verhalen over de oorlogstijd, die gebruikt zijn of worden bij de gesprekken met de jeugd, in samenwerking met de Zaanse Verhalenbank.
- Het herstel van het karakter van de Synagoge aan de Gedempte Gracht.
Om bovengenoemde doelen te realiseren is samenwerking noodzakelijk met organisaties, instanties of personen, die hebben meegedacht aan de vorming van dit activiteitenplan. Discussiepartners kwamen o.a. uit
- De organisatie van de Gemeente Zaanstad
- Historische – en andere maatschappelijke Verenigingen
- Joodse Gemeente NH-NW
- Sociaal/Culturele instellingen (w.o. Zaans Museum, Fluxus, Bureau Discriminatiezaken, Bibliotheek, Zaantheater, Vluchtelingenwerk en Amnesty International)
- Contactgroep Voormalig Verzet Zaanstreek-Waterland
- Hannie Schaft Werkgroep 8 maart
Het Comité draagt zorg voor een overzicht van belangrijke gebeurtenissen tijdens de Zaanse oorlogsjaren, waarvoor o.a. monumenten werden geplaatst. Het voorlopig overzicht hieronder geeft informatie over herdenkingsactiviteiten, organisatoren, deelnemers en door scholen geadopteerde monumenten.
Voorlopig overzicht data herdenkingen en monumenten.
Dit overzicht wordt in 2016 uitgebreid en gecompleteerd met monumentenfoto’s, adopties en betrokken instanties.
- 12 januari
Juf Jansma in Zaandijk - 27 januari
Holocaust Memorial Day , o.a. op de Joodse Begraafplaats - 9 februari
Fusillade hoek Prins Hendrikkade/Burcht - 20 februari
Overlijden Geertje Pel –Groot in Ravensbrück - 26 februari
Februaristaking Zaandam - 8 maart
Internationale vrouwendag met herdenking Monument Hannie Schaft en Jan Bonekamp en aandacht voor Geertje Pel in de Vermaning Westzijde - 10 maart
Fusillade bij de Bernhardbrug - 15 april
Fusillade spoorbrug Wormerveer - 17 april
Executie Hannie Schaft in de duinen bij Overveen - 4 mei
Herdenking Joodse begraafplaats (14.00 u) - 4 mei
Dodenherdenkingen (20.00u) in Zaandam – Krommenie – Koog/Zaandijk – Westzaan – Wormerveer – Assendelft - 21 juni
Aanslag door Hannie Schaft en Jan Bonekamp op de Westzijde - 13 september
Fusillade Leeghwaterweg - 11 oktober
Fusillade bij voormalig Gemeentehuis Wormerveer aan de Zaanweg - 9 november
Kristallnacht herdenking - 17 december
Fusillade bij Van Gelder aan de Zaandijkerweg in Wormerveer
* Het 4 en 5 mei Comité Zaanstad heeft het woord ‘Stedelijk’ in haar naam vanaf 1 januari 2016 laten vallen, omdat Zaanstad al wijst op het stedelijk karakter. Het Comité bestaat uit vertegenwoordigers van de zes 4 mei comités en algemene leden. Vragen, opmerkingen, suggesties etc. kunt u mailen naar: info@4en5meizaanstad.nl
