Speech uitgesproken door wethouder Natasja Groothuismink

Zij in een net jurkje, hij met stropdas. 

Zo poseren Lina en Izaak de Jong in 1939 voor een klassenfoto, samen met hun vriendjes van School B aan de Goudastraat in Wormerveer. Ze staan er mooi en vrolijk op. 

Twee jaar later gaan ze de klassen langs om afscheid te nemen. Joodse leerlingen zijn niet langer welkom op school. Tegenover een vriendje houdt Lina zich groot. Ze zegt: “Ik mag niet meer naar school, maar ik vind het niet erg hoor. Ik hou niet van school.”  

Met hun ouders Simon en Saartje de Jong, hun broertje Harrie en hun zusjes Eef en Lies woonden Lina en Izaak  in de Goudastraat. Vader Simon was schoenmaker. Niet lang nadat de kinderen van school moeten, ontkomt ook dit Wormerveerse gezin niet aan gedwongen vertrek uit de Zaanstreek. En ook zij komen via Amsterdam in Westerborterecht. 

Met drieduizend anderen werden Simon en Saartje met hun vijf kinderen op dinsdag 25 mei 1943 vanuit Westerbork op transport naar Sobibor. Drie dagen later kwamen ze aan. Ze werden nog dezelfde dag, 28 mei 1943, door vergassing omgebracht. Het was een dag met twaalf Zaanse slachtoffers. 

Ruim driekwart eeuw later zijn Simon, Saartje, Lies, Harrie, Eef, Izaak en Lina de Jongzeven van de 177 omgebrachte Zaanse joden, weer terug in Wormerveer. 

Dankzij de struikelstenen die eind vorig jaar zijn gelegd ter hoogte van hun voormalige woning. 

Struikelstenen met daarin hun namen gegraveerd. 

Een idee van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. 

Hij noemt ze zo omdat je erover struikelt met je hoofd en je hart, en je moet buigen om de tekst te kunnen lezen.  

Niet alleen voor de familie De Jong, maar voor alle weggevoerde en omgekomen Zaanse joden worden dit jaar en komend jaar struikelstenen gelegd. Dankzij bijdragen uit de hele Zaanse samenleving.

Een prachtig initiatief dat mooi en confronterend is. Mooi omdat de struikelstenen zorgen dat er voor elk slachtoffer een fysieke herinnering is. Confronterend omdat ze het gruwelijke lot van zoveel Zaankanters zichtbaar maken. Maar die confrontatie is er een die we niet uit de weg mogen gaan. Want dit is iets wat we nooit mogen vergeten.  

We kunnen niet vaak genoeg struikelen over de herinnering aan die vijf donkere jaren waarin vrijheid en democratie plaatsmaakten voor discriminatie, uitsluiting en vernietiging. We kunnen niet vaak genoeg stilstaan bij de waarde van de vrijheid om te kiezen.  

Dit jaar vieren we dat het 100 jaar geleden is dat het algemeen kiesrecht werd ingevoerd, voor mannen én vrouwen.  

Daar was veel strijd aan voorafgegaan, ook hier in de Zaanstreek. 

Al in 1910 werd in de gemeenteraad van Zaandam een motie ingediend om de regering op te roepen een einde te maken aan de toestand van onmondigheid waarin een zoo groot deel van het Nederlandsche volk verkeert”. Vanaf 1911 gingen Zaanse vrouwen met de barricades op met de “Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht”. 

De vrijheid om te kiezen.  

Aan dat zwaarbevochten recht kwam op 10 mei 1940 abrupt een eind. De vrijheid om te kiezen werd in één klap om zeep geholpen. Door een systeem dat mede dankzij dat kiesrecht aan de macht was geholpen. Maar vervolgens zorgde dat er niets meer te kiezen viel.  

Hoe lastig we het soms ook vinden om onze keuze te maken als er binnenkort weer verkiezingen zijn, wie even terugdenkt aan die vijf donkere jaren, of even om zich heen kijkt in deze soms chaotische wereld, die beseft wat een groot goed het is dat er iets te kiezen valt. 

 De vrijheid om te kiezen is ook de vrijheid om van mening te verschillen. Jij mag een mening hebben, maar de ander ook.   

Want dat is de kracht  van democratie. Dat je vol vuur jouw idee mag verdedigen, dat je daarover mag discussiëren met mensen die precies het tegenovergestelde willen. Dat je elkaar stevig de maat mag nemen en dat de vonken van een debat af mogen vliegen. Zolang we maar niet vergeten dat die ander ook een mens is met recht op zijn mening.   

Want hoe vervelend die andere mening soms ook kan zijn, zonder die andere mening is er geen vrijheid om te kiezen. Juist in tijden waarin de politieke standpunten soms ver uit elkaar liggen en we soms verhit tegenover elkaar staan in de politieke arena, is het van belang het recht op die andere mening te erkennen, is het van belang naar elkaar te blijven luisteren, elkaar te blijven zien als mens, niet alleen als tegenstander die bevochten moet worden. Of erger, als iemand die er niet mag zijn. 

Bij de vrijheid van kiezen hoort de erkenning dat er meer meningen zijn, de bereidheid om verder te kijken dan het eigen gelijk en de kracht om soms water bij de wijn te doen en compromissen te durven sluiten.  

Bij de vrijheid van kiezen hoort ook het erkennen van de stem van de minderheid, hoe afwijkend ook.  

Bij de vrijheid van kiezen hoort, om met de woorden van Kamervoorzitter Arib te spreken, dat je in staat bent om in de schoenen van een ander te gaan staan, dat je in staat bent met de ander begaan te zijn.  

Al weer bijna 75 jaar mogen we nu genieten van die vrijheid om te kiezen. Laten we samen ons best doen om dat zo te houden.  

Zodat we nooit meer nieuwe struikelstenen hoeven te leggen.