Wilhelmina, koningin in oorlogstijd

Het is precies vijftig jaar geleden dat Koningin Wilhelmina overleed. Haar toespraken op Radio Oranje en haar onorthodoxe manier van denken en doen typeren Wilhelmina tot op de dag van vandaag. Een koningin in oorlogstijd.

Ze was voor de meeste Nederlanders een baken in de Tweede Wereldoorlog. Tijdens de inval van de Duitsers vluchtte ze met het kabinet en haar gezin naar Engeland. Vanuit Londen leidde ze de regering in ballingschap en ontving persoonlijk Nederlanders die uit het bezette Nederland naar Engeland waren gevlucht, de Engelandvaarders.

Een symbool van verzet

Koningin Wilhelmina werd in 1880 geboren. Haar vader Willem III overleed toen ze tien jaar oud was. Haar moeder Emma was tot haar troonsbestijging in 1898 regentes. De inval van de Duitsers op 10 mei 1940 was het begin van haar belangrijkste periode als koningin. De Nederlanders waren na haar vlucht in de meidagen van 1940 teleurgesteld. ‘Alsof een moeder haar kinderen in de steek laat’, was de breed gedragen opinie. Dit gevoel verdween snel doordat Wilhelmina de leiding van de Nederlandse regering in Engeland voortvarend oppakte. Ze werd een symbool van verzet tegen de Duitsers.

Koningin-Wilhelmina_1

Een vrouw met karakter

Koningin Wilhelmina stond bekend om haar onverzettelijke karakter. Historicus Chris van der Heijden typeert haar denken als ‘Zij wenste geen overleg of compromissen, ze wenste zelfs geen begrip. Ze wilde maar één ding: de ondergang van de nazi’s en hun trawanten. Heel haar denken en doen werd daardoor beheerst.’ Daarmee zweefde ze al in de oorlog tussen mens en mythe. Er zijn mooie anekdotes over deze kleurrijke vrouw die in zwart-wit dacht.

Zachte heelmeesters maken stinkende wonden

Ze ergerde zich aan het diplomatieke gedrag van het Nederlandse kabinet in Londen onder leiding van premier De Geer. Een man van compromissen en nuances. In augustus 1940 raadde ze De Geer aan ontslag te nemen. Het kabinet drong daarna aan bij de koningin hem te behouden met een andere post onder het motto ‘fortiter in re, suaviter in modo’. In het Nederlands ‘Krachtig wat de zaak zelf betreft, soepel als het gaat om de wijze waarop het doel bereikt moet worden.’ Haar antwoord op dit verzoek van het kabinet was: ’Ik ken geen Latijns maar weet wel een goed Nederlands spreekwoord, namelijk ‘Zachte heelmeesters maken stinkende wonden.’ Ze ontsloeg daarop De Geer en benoemde de hardliner Gerbrandy (ARP) tot zijn opvolger.

Radio Oranje

Beroemd zijn de toespraken van Wilhelmina op Radio Oranje. Veel Nederlanders in bezet gebied luisterden ernaar, ondanks dat de Duitsers radio’s hadden verboden. In de toespraken kwam haar wereldbeeld duidelijk naar voren.

Wilhelmina-Radio-Oranje

Oorlog was een strijd tussen het goede en het kwade, een strijd tussen God en het geweten enerzijds en anderzijds de duistere machten die in deze wereld hoogtij vieren. De geschiedenis was altijd een gevecht tegen het kwade, maar dankzij God overwon altijd weer het goede. Zij dacht in gitzwart en melkwit volgens haar secretaris. Een thema dat meestal terugkwam in haar toespraken op Radio Oranje. Een duidelijke boodschap voor de mensen in bezet gebied en belangrijk voor de houding van de Nederlanders tegen het nazisme.

De enige man in de Nederlandse regering

De Britse premier Winston Churchill zou over Koningin Wilhelmina gezegd hebben dat zij de enige man in de Nederlandse regering was. Hoewel dit overeen komt met haar daadwerkelijke karakter zegt biograaf Cees Fasseur in zijn boek ‘Wilhelmina, krijgshaftig in een vormeloze jas’, dat hier geen bewijs voor is. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog keerde ze terug naar Nederland. Tot haar teleurstelling bleef de door haar gewenste vernieuwing van de Nederlandse politiek uit. Ze wilde een machtige rol voor de koningin. Dat werd door de politieke partijen tegen gehouden. Teleurgesteld deed ze in 1948 na 50 jaar afstand van de troon. Daarmee verdween een markante koningin uit de belangrijkste periode van de twintigste eeuw.

In 1962 overleed ze op 82-jarige leeftijd. Voor eeuwig verbonden met de Tweede Wereldoorlog. Als mens en mythe, zoals het hoort bij de groten uit de geschiedenis.